يکي از اصول مهم تعليم و تربيت، تطبيق فعاليتهاي آموزشي و تربيتي با ويژگيهاي شناختي، جسماني و عاطفي کودک مي باشد. تعليم و تربيتي که مبتني بر اين موارد نباشد، نمي تواند به اهداف مورد نظر دست يابد.

ويژگيهاي کودکان را به سه دسته جسماني، شناختي و عاطفي تقسيم بندي نموده اند:

ویژگیهای جسمانی:کودک پيش دبستاني بين پنج تا شش سال، استخوانهاي نرم و انعطاف پذيري دارد، هنوز مهارت کافي در استفاده از ماهيچه هاي کوچک پيدا نکرده است، منظور از ماهيچه هاي کوچک، انگشتان کودک است، در انجام فعاليتهاي بدني، از کل بدن خود استفاده مي کند و مي توان گفت: رشد کودک از عضلات بزرگتري، مثل ماهيچه هاي دست، پا و حرکات عام آغاز شده و به حرکات خاص و عضلات کوچکتر پيش مي رود، به تدريج بيناين عضلات هماهنگي لازم صورت مي گيرد ( از طريق ميه ليني شدن تارهاي عصبي ) و قلب کودک در اين مرحله سني، خيلي سريعتر از مراحل قبل رشد مي نمايد.

 ويژگيهاي شناختي و عاطفي کودک پيش دبستاني، بسيار مهم و با اهميت است و بر اساس آنها، مي توان روشهاي تربيتي و محتواي درسي را مشخص نمود .

کودکان پيش دبستاني، بسيار فعال و پر جنب و جوش هستند، آنها در عين اينکه فعالند، بسيار زود خسته مي شوند و کنجکاو و جستجوگر هستند. اين ويژگي، به عنوان يکي از اهرمهاي مهم تعليم و تربيت محسوب مي شود و مربي بايد به نحو احسن از آن استفاده نمايد.

ویژگیهای شناختی:کودک پيش دبستاني، به تدريج به مرحله هوش عملي نزديک مي شود. هوش عملي، هوشي است که جنبه حسي و تجربي دارد . فعاليتهاي کودک، حسي و تجربي اند.

کودک با بکار بستن هوش عملي، به فعاليتهاي آزاد مي پردازد، نتيجه کار خود را مي بيند و با اين مشاهده، تغييراتي در ديدگاههاي خود ايجاد مي نمايد .

ويژگيهاي عاطفي: حرکات کودکان پيش دبستاني، انفرادي است، علاقه به بازيهاي انفرادي دارند، خودخواه و خود محورند، به حرکات نمايشي علاقمندند، فعاليتشان مبتني بر رغبتهاي آني، ذاتي و طبيعي است، نه رغبتهاي اکتسابي و در انجام کارها، به بزرگتران وابسته هستند.

1-جهان بيني كودك پیش دبستانی:يکي از ويژگيهاي مهم کودک پيش دبستاني که در امر تعليم و تربيت کاربرد فراواني دارد، مبحث جهان بيني او است. بر اساس تحقيقات انجام شده، جهان بيني کودک در اين دوره بسيار محکم مي باشد، تصور او از دنيا خالي از مناسبات است، رابطه علٌي در آن يافت نمي شود و علت و معلول را درک  نمي کند، براي مثال، در پديده هاي طبيعي، انگيزه انساني را دخيل مي داند، از لحاظ ذهني، فکر کودک در هم آميخته است. وقتي به مجموعه اي مي نگرد، تنها به يک بُعد آن توجه دارد.

منظور از جهان بيني، ديدگاه فرد نسبت به جهان اطراف خود مي باشد. کودک پيش دبستاني، از اين لحاظ پيشرفت کرده، مرحله اي را پشت سر گذاشته است و خود را از ديگران تميز مي دهد، يعني به تميز خود از ديگران دست يافته است. روابط موجودات جهان را دقيقاً درک نمي کند، قادر به درک پديده هاي جهان نمي باشد، اصل عليت را به خوبي درک نمي کند، فکر منطقي ندارد، جهان بيني او مبهم است، روابط با ديگران را درک نمي کند و قادر به درک يک مجموعه نيست. او قادر نيست، جهان را با اجزاء تشکيل دهنده آن تحليل کند، روابط بين اجزاء را ببيند، قوه تحليل در او شکل نگرفته و واقعيات را با خيال در هم مي آميزد. بنابراين، درک او از پديده ها عيني نيست و بيشتر ذهني مي باشد.

2-خودمداري کودک پيش دبستاني: منظور از خود مداري، اين است که کودک، خود را محور عالم احساس مي کند، بر نقطه نظرات خود تأکيد دارد، داراي انعطاف پذيري ذهني و چرخش رواني جهت درک نظريات ديگران نيست و مسائل راتنها از ديد خود بررسي مي کند.

خودبيني، يک بحث اخلاقي است،بزرگسالان نيز خودبين هستند .

تفاوت خود مداري و خودبيني، در اين است که خود مداري يک مقوله شناختي، اما خودبيني، مقوله اي اخلاقي است. بزرگسالان نيز خودبين هستند و منافع خود را در نظر مي گيرند، اما کودک پيش دبستاني، خود مدار است. بچه در مقوله خودمداري، به کارهاي خود آگاهي ندارد، ولي بزرگسالان نسبت به خودبيني، آگاه مي باشند.

کودکان در سالهاي پيش دبستاني، خود محورند، يعني قادر به سازگار کردن افکار و بيان تفکرات خود از نظر ديگران نيستند. براي مثال، کتاب را به سمت خود مي گيرند و از مادر مي خواهند که آنرا بخواند.

3-فراخناي محدود توجه کودک پیش دبستانی: فراخناي تمرکز کودک پيش دبستاني نسبت به مسائل، محدود است. براي مثال کودک سه تا شش ساله، تنها بين هفت تا ١٥ دقيقه مي تواند، روي يک مسأله تمرکز داشته باشد و پس از آن، توجه او به سمت چيز ديگري معطوف مي گردد.                   

بنابراين، آنها نمي توانند، فعاليتي را به مدت طولاني ادامه دهند و به مدت طولاني آرام بنشينند، زيرا نياز به تحرک و فعاليت جسمي دارند. آنها از تکرار، به ويژه تکرار قصه، داستان و اشعار، لذت مي برند.

 4-تشخٌص طلبي کودک پیش دبستانی: يکي از ويژگيهاي مهم کودک در مرحله پيش دبستاني، تشخص طلبي يا اثبات ذات است. کودک نياز دارد که وجود خود را به ديگران اثبات کند احساس شديد شخصيت مي کند، شخصيتي که متمايز از ديگران است.

تشخص طلبي، داراي جنبه هاي بسيار مهمي است، از سه سالگي شروع مي شود و مسبوق به سابق است، يعني ناگهاني رخ نمي دهد. هنگامي که کودک واژه " من " را به کار مي برد، به تدريج رشد مي کند و در دوره پيش دبستاني، از خود تشخص طلبي نشان مي دهد. به طور مثال، او در برابر بزرگترها، ابراز وجود و مخالفت مي کند، در برابر ارائه کمک به ديگران، مقاومت مي کند و با انجام کارهاي مختلف  اثبات وجود مي کند.

از جنبه هاي تشخص طلبي اين دوره، نافرماني، سرکشي در برابر ديگران علاقمندي به جذب و برانگيختن تحسين آنها مي باشد .

موریس دس معتقد است: دروغگويي بچه ها در سن پنج تا شش سالگي، ناشي از مسائل روانشناختي است، نه اخلاقي. دروغ کودک، براي جلب توجه ديگران و خودنمايي است و براي از بين بردن آن، مي توان از تقويت منفي استفاده کرد.

با توجه به ويژگيهاي مختلف کودک پيش دبستاني، از جمله فراخناي توجه محدود، مي دانيم که او نمي تواند، به مدت طولاني آرام نشسته و هيچ تحرکي نداشته باشد، از تکرار لذت مي برد و توقع بيش از حد از او بيهوده است. هر چه زمان آموزش کودک، کوتاه تر باشد، ميزان يادگيري او بيشتر است