از آنجا که پرورش خلاقیت و استعدادهای بچه ها تأثیر بسیار مهمی در آینده شان دارد، از دکتر فاطمه محرری، فوق تخصص روان پزشکی کودکان و نوجوانان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خواستیم تا ما را بیشتر با این مقوله آشنا کند.
*شاید بد نباشد، در ابتدا خلاقیت را تعریف کنید.
** ابتدا باید اشاره کرد که اولین خلاق و مبتکر، خداوند متعال است.
خلاقیت صفتی است که در همه ما وجود دارد، اما به آموزش و پرورش نیاز دارد تا به شکوفایی برسد. در مورد خلاقیت می توان از مجموعه آنها گفت «خلاقیت توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدید و یافتن راه حل های نو با نگاه متفاوت به مسأله است.» مقوله خلاقیت از موارد بسیار مهم در داشتن زندگی سازنده و موفق است. شاید به همان اندازه که مهم است، بدانیم چه کارهایی خلاقیت کودک را افزایش می دهد، به همان اندازه هم مهم است بدانیم که چه کارهایی را نباید انجام داد تا به خلاقیت او آسیب نزند.
*خانواده چه تأثیری در تقویت این توانمندی دارد؟
** خانواده از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان است. پدر و مادر با درگیر شدن در فعالیتهای خلاقانه کودک در پرورش خلاقیت او سهیم هستند. باید فرصتهای لازم برای پرسش، جستجو و کشف محیط به کودکان داده شود. زمینه رشد خلاقیت زمانی فراهم می شود که به کودک آزادی داده شود و به او به عنوان یک فرد احترام بگذارند.
*چه کارهایی به پرورش خلاقیت کودک کمک می کند؟
** توانایی ها و علایق کودک را تشویق کنید. همه ما ضعفها و توانایی هایی داریم، چیزهایی است که به آنها علاقه مندیم و از آنها لذت می بریم. بچه ها هم از این قاعده مستثنا نیستند. پدر و مادر باید علایق کودک را شناسایی کنند و حوزه های توانایی او را تقویت کنند. تقویت این نکات، احساس بهتر و مفیدتر بودن به کودک می دهد. البته به این معنا نیست که روی یک نقطه تمرکز کنید و فرزندتان را یک بعدی پرورش دهید، بلکه باید سایر نیازهای متناسب با جنس و سن او را نیز بیاموزید. نکته مهم دیگر اینکه به دنبال علاقه مندی های فرزندتان باشید، نه خودتان. در بسیاری موارد، پدر و مادر آرزویی داشته اند که به آن نرسیده اند و حالا می خواهند از سوی فرزندشان این ناکامی را جبران کنند. شاید آرزوی شما این است که او پزشک شود، ولی او در هنر، نقاشی و شعر توانایی دارد. پس او را در تقویت این استعدادها یاری کنید.
همچنین پیشرفتهای معمولی کودک را بپذیرید و برای آنها ارزش بگذارید. چرا همیشه به دنبال کارهای خارق العاده هستید، توانایی های عادی او را ببینید و تشویقش کنید؛ برای نمونه، نقاشی های متفاوت او را به دیوار بچسبانید، رنگ آمیزی را به مادر بزرگ نشان دهید و... به این وسیله حس بهتر بودن و پیشرفت را در او تقویت کنید. حتی اگر در نقاشی و رنگ آمیزی رنگهای متفاوت با طبیعت را به کار برد یا کاردستی های غیر معمول درست کرد، باز هم تشویق کنید و مانع او نشوید.
نکته دیگر آنکه کودک را تشویق کنید تا خودش تصمیم بگیرد. یکی از اهداف ما به عنوان پدر و مادر، کمک به کودک برای رسیدن به استقلال است. بگذارید فرزندتان از همان کودکی در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشد. فراموش نکنید، وقتی اجازه می دهید خودش فکر کند و تصمیم بگیرد. موجب شده اید تا با گرفتن تصمیم خوب خلاقیتش تقویت شود و احساس ارزش و توانایی کسب کند.
انتظار نداشته باشید هر چه شما می گویید، بدون کم و کاست قبول کند. بگذارید فرزندتان احساس موفقیت و شادی را پس از تصمیم، تجربه کند. اگر هم تصمیمش بد بود و با شکست روبرو شد، از او بخواهید دوباره فکر کند و راه حل دیگری ارائه دهد. البته مراقب باشید، به بچه های کوچک تصمیم های بزرگ ندهید، متناسب با سن کودک و بین چند مورد به او حق انتخاب بدهید.
محیط مناسبی برای انجام کارهای خلاقانه کودکان فراهم کنید. امکانات و وسایلی را در اختیار آنها بگذارید تا خلاقیتهای خود را ابراز کنند. مانند: وسایل موسیقی، کاردستی و نقاشی.
بگذارید گاهی بچه ها خطر کنند. پدر و مادر می خواهند از فرزندانشان مراقبت کنند، ولی این نباید سبب شود که از ترس شکست اجازه هیچ خطرپذیری به او ندهند. می دانید که رشد خلاقیت؛ یعنی کار نو کردن و کار نو کردن نیز با خطر همراه است. البته اجازه ندهید بچه ها زیاد وارد موقعیتهای پرخطر شوند. زمینه هایی فراهم کنید که احتمال موفقیت بیشتر است. از کارهای کوچک شروع کنید. اگر مواظبت های شما جوری باشد که فرصت هیچ حرکتی را به کودک ندهد، پس از مدتی وابسته، مضطرب، فاقد مهارت اجتماعی و خلاقیت می شود. پس باید اجازه تجربه کردن را به بچه ها داد.به کودک خود مسؤولیت بدهید. کودکان باید بدانند که مشارکت مهم و معنادار در خانه دارند و عضو بی فایده خانواده نیستند. مناسب با سن کودک مسؤولیتهایی به او بدهید، هدف این نیست که کارهای ایده آل انجام دهد. اگر هم اشتباه کرد، هرگز او را تحقیر نکنید. کودکی که احساس حقارت کند، هرگز خلاقیت نمی کند. مهم تلاش کودک و احساس خوب او درباره یادگرفتن کار جدید است، نه انجام کامل و ایده آل.
بازخوردهای منفی را محدود کنید. گاهی بازخوردهای منفی لازم است، اما برخی از پدران و مادران زیاد از آن استفاده می کنند و یا در کنار آن هیچ بازخورد مثبتی نشان نمی دهند؛ یعنی هیچ چیز مثبتی درباره او نمی گویند. برخی از والدین هم با کلام مثبت آغاز می کنند، ولی به منفی گویی می رسند یا نق می زنند. به خاطر داشته باشید، برای اینکه تأثیر منفی جملات خود را خنثی کنید باید به ازای هر بازخورد منفی، 3 یا 4 بازخورد مثبت به او بدهید و روی صفات خوب او تمرکز کنید. حس شوخ طبعی در محیط خانه داشته باشید. علایق درونی را شناسایی کنید، به همه پرسشها حتی اگر عجیب و غریب باشند، پاسخ دهید. از کنجکاوی کودک برای سردرآوردن از امور خسته نشوید.
کودک را تشویق کنید تا از خودگویی مثبت استفاده کند. به کودک خود بیاموزیم یک چیز خوب و مثبت به خود بگوید حتی در مقابل یک عمل کوچک. مانند « من توانستم این کار را انجام دهم، کاردستی قشنگی ساختم، این غذا را خیلی خوشمزه درست کردم و...» به کودک بگویید که من به تو افتخار می کنم، تو هم باید به خودت افتخارکنی.
به فرزند خود مهارت حل مشکل را بیاموزید. زمانی که مشکلی را حل می کنیم، احساس موفقیت و خشنودی داریم. پس چرا این امکان را به کودک خود ندهیم تا این امکان را اثبات کند. متناسب با سن و سطح فکری و شناختی کودک می توانید این فرصت را در اختیارش بگذارید تا خلاقیتش افزایش یابد؛ مانند ساختن پل، قطار و... با بلوکه و جورچین ها برای بچه های پیش دبستانی. همچنین می توان حل مسأله را در بازی ها با کودک تمرین کرد. اجازه دهید، کودک فکرکند و راه حل ارائه دهد. سپس بگذارید بهترین راه حلش را انتخاب کند و به او پاداش مناسب بدهید. انتظار نداشته باشید که فرزندتان خیلی ایده آل عمل کند.
* والدین چه رفتارهایی را نباید انجام دهند تا خلاقیت بچه ها آسیب نبیند؟
** کمال طلب نباشید: کارهای جدید کودک را تشویق کنید و آنها را در برابر نمایش قرار دهید و از ارزیابی بیش از حد خودداری کنید. خودتان هم به عنوان بزرگسال به کارهای خلاقانه بپردازید و اجازه دهید کودک شما شاهد کارهای خلاق باشد. وقتی کمال طلب باشیم، از ترس اینکه کار جدید خوب از آب در نیاید، دست به هیچ کار نویی نمی زنیم و به فرزندانمان نیز اجازه هیچ کار و تجربه جدیدی نمی دهیم. درخواست بی عیب و نقص بودن را از بچه ها نداشته باشیم.در توصیف کودک خود مطلق اندیش نباشید: از گفتن جملاتی مانند «تو همیشه من رو ناامید می کنی، همیشه اشتباه می کنی، هیچ وقت آدم نمی شوی و...» پرهیز کنید. این جملات زمانی گفته می شوند که پدر و مادر از رفتار خاصی از فرزند خود ناراحت هستند، اما وقتی بیان می شود، او خودش را بد، مقصر، ناامیدکننده و احمق می داند و انگیزه اش را برای انجام کارهای جدید و خلاق از دست می دهد. به جای به کار بردن واژه های کلی، روی رفتار خاص کودک در یک موقعیت خاص تمرکز کنید. از رفتارهای کودک انتقادهای پی در پی نکنید و تخیلات کودک را بیهوده نشمارید.
* بازی چه تأثیری در پرورش خلاقیت دارد؟
**بعضی از پدران و مادران گمان می کنند، بازی کودک یک جور اتلاف وقت است، ولی باید بدانیم بازی نقش بسیار مهمی در رشد خلاقیت کودک دارد. کودکان خلاق برای هریک از بازی موارد مختلفی می یابند و قبل از اینکه از وسیله ای به سراغ وسیله دیگر بروند، از آن به روشهای گوناگون استفاده می کنند.
کودک خلاق با توجه به موقعیت و مکان خاص، بازی را انجام می دهد، بازی جدید ابداع می کند، رهبری بازی را به دست می گیرد و نقشهای متفاوتی را که بعداً در جامعه با آنها روبه رو می شود، در بازی تجربه می کند. اجازه دهید کودکان بازی ها را تجربه کنند تا خلاقیت آنها پرورش یابد. تلاش کنید از تماشای زیاد تلویزیون و بازی های رایانه ای بخصوص در کودکان زیر سه سال خودداری شود. تماشای درازمدت تلویزیون و بازی های رایانه ای خلاقیت کودکان را کاهش می دهد.
** ابتدا باید اشاره کرد که اولین خلاق و مبتکر، خداوند متعال است.
خلاقیت صفتی است که در همه ما وجود دارد، اما به آموزش و پرورش نیاز دارد تا به شکوفایی برسد. در مورد خلاقیت می توان از مجموعه آنها گفت «خلاقیت توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدید و یافتن راه حل های نو با نگاه متفاوت به مسأله است.» مقوله خلاقیت از موارد بسیار مهم در داشتن زندگی سازنده و موفق است. شاید به همان اندازه که مهم است، بدانیم چه کارهایی خلاقیت کودک را افزایش می دهد، به همان اندازه هم مهم است بدانیم که چه کارهایی را نباید انجام داد تا به خلاقیت او آسیب نزند.
*خانواده چه تأثیری در تقویت این توانمندی دارد؟
** خانواده از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان است. پدر و مادر با درگیر شدن در فعالیتهای خلاقانه کودک در پرورش خلاقیت او سهیم هستند. باید فرصتهای لازم برای پرسش، جستجو و کشف محیط به کودکان داده شود. زمینه رشد خلاقیت زمانی فراهم می شود که به کودک آزادی داده شود و به او به عنوان یک فرد احترام بگذارند.
*چه کارهایی به پرورش خلاقیت کودک کمک می کند؟
** توانایی ها و علایق کودک را تشویق کنید. همه ما ضعفها و توانایی هایی داریم، چیزهایی است که به آنها علاقه مندیم و از آنها لذت می بریم. بچه ها هم از این قاعده مستثنا نیستند. پدر و مادر باید علایق کودک را شناسایی کنند و حوزه های توانایی او را تقویت کنند. تقویت این نکات، احساس بهتر و مفیدتر بودن به کودک می دهد. البته به این معنا نیست که روی یک نقطه تمرکز کنید و فرزندتان را یک بعدی پرورش دهید، بلکه باید سایر نیازهای متناسب با جنس و سن او را نیز بیاموزید. نکته مهم دیگر اینکه به دنبال علاقه مندی های فرزندتان باشید، نه خودتان. در بسیاری موارد، پدر و مادر آرزویی داشته اند که به آن نرسیده اند و حالا می خواهند از سوی فرزندشان این ناکامی را جبران کنند. شاید آرزوی شما این است که او پزشک شود، ولی او در هنر، نقاشی و شعر توانایی دارد. پس او را در تقویت این استعدادها یاری کنید.
همچنین پیشرفتهای معمولی کودک را بپذیرید و برای آنها ارزش بگذارید. چرا همیشه به دنبال کارهای خارق العاده هستید، توانایی های عادی او را ببینید و تشویقش کنید؛ برای نمونه، نقاشی های متفاوت او را به دیوار بچسبانید، رنگ آمیزی را به مادر بزرگ نشان دهید و... به این وسیله حس بهتر بودن و پیشرفت را در او تقویت کنید. حتی اگر در نقاشی و رنگ آمیزی رنگهای متفاوت با طبیعت را به کار برد یا کاردستی های غیر معمول درست کرد، باز هم تشویق کنید و مانع او نشوید.
نکته دیگر آنکه کودک را تشویق کنید تا خودش تصمیم بگیرد. یکی از اهداف ما به عنوان پدر و مادر، کمک به کودک برای رسیدن به استقلال است. بگذارید فرزندتان از همان کودکی در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشد. فراموش نکنید، وقتی اجازه می دهید خودش فکر کند و تصمیم بگیرد. موجب شده اید تا با گرفتن تصمیم خوب خلاقیتش تقویت شود و احساس ارزش و توانایی کسب کند.
انتظار نداشته باشید هر چه شما می گویید، بدون کم و کاست قبول کند. بگذارید فرزندتان احساس موفقیت و شادی را پس از تصمیم، تجربه کند. اگر هم تصمیمش بد بود و با شکست روبرو شد، از او بخواهید دوباره فکر کند و راه حل دیگری ارائه دهد. البته مراقب باشید، به بچه های کوچک تصمیم های بزرگ ندهید، متناسب با سن کودک و بین چند مورد به او حق انتخاب بدهید.
محیط مناسبی برای انجام کارهای خلاقانه کودکان فراهم کنید. امکانات و وسایلی را در اختیار آنها بگذارید تا خلاقیتهای خود را ابراز کنند. مانند: وسایل موسیقی، کاردستی و نقاشی.
بگذارید گاهی بچه ها خطر کنند. پدر و مادر می خواهند از فرزندانشان مراقبت کنند، ولی این نباید سبب شود که از ترس شکست اجازه هیچ خطرپذیری به او ندهند. می دانید که رشد خلاقیت؛ یعنی کار نو کردن و کار نو کردن نیز با خطر همراه است. البته اجازه ندهید بچه ها زیاد وارد موقعیتهای پرخطر شوند. زمینه هایی فراهم کنید که احتمال موفقیت بیشتر است. از کارهای کوچک شروع کنید. اگر مواظبت های شما جوری باشد که فرصت هیچ حرکتی را به کودک ندهد، پس از مدتی وابسته، مضطرب، فاقد مهارت اجتماعی و خلاقیت می شود. پس باید اجازه تجربه کردن را به بچه ها داد.به کودک خود مسؤولیت بدهید. کودکان باید بدانند که مشارکت مهم و معنادار در خانه دارند و عضو بی فایده خانواده نیستند. مناسب با سن کودک مسؤولیتهایی به او بدهید، هدف این نیست که کارهای ایده آل انجام دهد. اگر هم اشتباه کرد، هرگز او را تحقیر نکنید. کودکی که احساس حقارت کند، هرگز خلاقیت نمی کند. مهم تلاش کودک و احساس خوب او درباره یادگرفتن کار جدید است، نه انجام کامل و ایده آل.
بازخوردهای منفی را محدود کنید. گاهی بازخوردهای منفی لازم است، اما برخی از پدران و مادران زیاد از آن استفاده می کنند و یا در کنار آن هیچ بازخورد مثبتی نشان نمی دهند؛ یعنی هیچ چیز مثبتی درباره او نمی گویند. برخی از والدین هم با کلام مثبت آغاز می کنند، ولی به منفی گویی می رسند یا نق می زنند. به خاطر داشته باشید، برای اینکه تأثیر منفی جملات خود را خنثی کنید باید به ازای هر بازخورد منفی، 3 یا 4 بازخورد مثبت به او بدهید و روی صفات خوب او تمرکز کنید. حس شوخ طبعی در محیط خانه داشته باشید. علایق درونی را شناسایی کنید، به همه پرسشها حتی اگر عجیب و غریب باشند، پاسخ دهید. از کنجکاوی کودک برای سردرآوردن از امور خسته نشوید.
کودک را تشویق کنید تا از خودگویی مثبت استفاده کند. به کودک خود بیاموزیم یک چیز خوب و مثبت به خود بگوید حتی در مقابل یک عمل کوچک. مانند « من توانستم این کار را انجام دهم، کاردستی قشنگی ساختم، این غذا را خیلی خوشمزه درست کردم و...» به کودک بگویید که من به تو افتخار می کنم، تو هم باید به خودت افتخارکنی.
به فرزند خود مهارت حل مشکل را بیاموزید. زمانی که مشکلی را حل می کنیم، احساس موفقیت و خشنودی داریم. پس چرا این امکان را به کودک خود ندهیم تا این امکان را اثبات کند. متناسب با سن و سطح فکری و شناختی کودک می توانید این فرصت را در اختیارش بگذارید تا خلاقیتش افزایش یابد؛ مانند ساختن پل، قطار و... با بلوکه و جورچین ها برای بچه های پیش دبستانی. همچنین می توان حل مسأله را در بازی ها با کودک تمرین کرد. اجازه دهید، کودک فکرکند و راه حل ارائه دهد. سپس بگذارید بهترین راه حلش را انتخاب کند و به او پاداش مناسب بدهید. انتظار نداشته باشید که فرزندتان خیلی ایده آل عمل کند.
* والدین چه رفتارهایی را نباید انجام دهند تا خلاقیت بچه ها آسیب نبیند؟
** کمال طلب نباشید: کارهای جدید کودک را تشویق کنید و آنها را در برابر نمایش قرار دهید و از ارزیابی بیش از حد خودداری کنید. خودتان هم به عنوان بزرگسال به کارهای خلاقانه بپردازید و اجازه دهید کودک شما شاهد کارهای خلاق باشد. وقتی کمال طلب باشیم، از ترس اینکه کار جدید خوب از آب در نیاید، دست به هیچ کار نویی نمی زنیم و به فرزندانمان نیز اجازه هیچ کار و تجربه جدیدی نمی دهیم. درخواست بی عیب و نقص بودن را از بچه ها نداشته باشیم.در توصیف کودک خود مطلق اندیش نباشید: از گفتن جملاتی مانند «تو همیشه من رو ناامید می کنی، همیشه اشتباه می کنی، هیچ وقت آدم نمی شوی و...» پرهیز کنید. این جملات زمانی گفته می شوند که پدر و مادر از رفتار خاصی از فرزند خود ناراحت هستند، اما وقتی بیان می شود، او خودش را بد، مقصر، ناامیدکننده و احمق می داند و انگیزه اش را برای انجام کارهای جدید و خلاق از دست می دهد. به جای به کار بردن واژه های کلی، روی رفتار خاص کودک در یک موقعیت خاص تمرکز کنید. از رفتارهای کودک انتقادهای پی در پی نکنید و تخیلات کودک را بیهوده نشمارید.
* بازی چه تأثیری در پرورش خلاقیت دارد؟
**بعضی از پدران و مادران گمان می کنند، بازی کودک یک جور اتلاف وقت است، ولی باید بدانیم بازی نقش بسیار مهمی در رشد خلاقیت کودک دارد. کودکان خلاق برای هریک از بازی موارد مختلفی می یابند و قبل از اینکه از وسیله ای به سراغ وسیله دیگر بروند، از آن به روشهای گوناگون استفاده می کنند.
کودک خلاق با توجه به موقعیت و مکان خاص، بازی را انجام می دهد، بازی جدید ابداع می کند، رهبری بازی را به دست می گیرد و نقشهای متفاوتی را که بعداً در جامعه با آنها روبه رو می شود، در بازی تجربه می کند. اجازه دهید کودکان بازی ها را تجربه کنند تا خلاقیت آنها پرورش یابد. تلاش کنید از تماشای زیاد تلویزیون و بازی های رایانه ای بخصوص در کودکان زیر سه سال خودداری شود. تماشای درازمدت تلویزیون و بازی های رایانه ای خلاقیت کودکان را کاهش می دهد.
منبع: http://www.qudsonline.ir/NSite/FullStory/News/?Id=34468
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند